Badanie ogólne moczu dziecka. Niepokojące wyniki

Badanie ogólne moczu w pediatrii - z uwagi na zwiększoną częstość zakażeń układu moczowego w okresie niemowlęcym - jest jednym z podstawowych, a jednocześnie najprostszych, najtańszych i powszechnie dostępnych badań diagnostycznych.

Warto również przypomnieć, że u wszystkich dzieci do 24. miesiąca życia, gorączkujących powyżej 38°C bez uchwytnej przyczyny, należy podejrzewać zakażenie układu moczowego (ZUM). Zeby je potwierdzić lub wykluczyć, należy wykonać właśnie badanie ogólne moczu. 
                   

Pobraną od dziecka próbkę moczu należy przekazać do badania jak najszybciej, najlepiej w ciągu pierwszej godziny od pobrania lub przechowywać przed badaniem w lodówce maksymalnie przez cztery godziny.  Prawidłowy mocz jest przejrzysty i ma kolor słomkowy. Po wypiciu dużej ilości płynów staje się prawie bezbarwny, a gdy pije się mało, ma barwę mocno żółtą. Może się także zabarwić pod wpływem jedzenia (np. na różowo po burakach) lub leków (pomarańczowo po witaminach B).

 

Gdy mocz jest ciemny jak mocna herbata, trzeba podejrzewać żółtaczkę lub kamicę nerek czy pęcherza. Najczęstszą przyczyną czerwonego zabarwienia jest krwiomocz. Mocz mętny może z kolei oznaczać ropne zapalenie dróg moczowych. Również dziwny zapach moczu powinien nas zaniepokoić, np. tzw. „mysi” zapach pojawia się przy fenyloketonurii.


Ciężar właściwy moczu mieści się w granicach: 1,016–1,022 kg/l. Wartość zbliżona do ciężaru wody (1,000 kg/l) może być objawem początku niewydolności nerek. Niski ciężar właściwy wystąpić może również po wypiciu dużej ilości płynów, po środkach moczopędnych, a także w odmiedniczkowym zapaleniu nerek. Wysoki ciężar właściwy obserwuje się w: odwodnieniu i zmniejszeniu diurezy, w białkomoczu, cukromoczu i po środkach cieniujących. 


Mocz ma odczyn lekko kwaśny, czyli pH 5,5. Odczyn zasadowy świadczy o infekcji układu moczowego lub kamicy nerkowej. Najlepszym sposobem zakwaszania moczu jest zażywanie witaminy C lub picie soku z żurawiny. Mocz, który się pieni, może wskazywać na obecność białka, którego nie powinno tam być. Jego ślad pojawia się najczęściej w czasie choroby z gorączką,  czy też po dużym wysiłku fizycznym lub stresie.

 

Jeśli białkomocz utrzymuje się dłużej, trzeba wyjaśnić przyczynę. Bywa nią kamica nerek lub stan zapalny dróg moczowych. Obecność glukozy świadczy zaś o cukrzycy i to w dodatku niezbyt dobrze kontrolowanej. Reakcje fałszywie ujemne obserwuje się przy obecności, często przyjmowanej w dużych dawkach, witaminy C oraz przy pH moczu < 5. Glukozuria (cukromocz) poza cukrzycą może wystąpić także m.in. w zespole Cushinga, zapaleniu mózgu, zapaleniu trzustki, po urazach mózgu, a także po dożylnej podaży glukozy (o czym się często zapomina).

 

Gdy w moczu stwierdza się podwyższony poziom bilirubiny, wówczas jest to sygnał, że możemy mieć do czynienia z niewydolnością wątroby, niedrożnością dróg żółciowych (żółtaczkę mechaniczną) lub żółtaczką zakaźną.


Urobilinogen jednorazowo nie powinien być wydalany w ilości większej niż 0,1 mg, a zwiększone  jego jednorazowe wydalanie może sygnalizować uszkodzenie miąższu wątroby (marskość) lub żółtaczkę. Czasami w moczu mogą pojawić się również ciała ketonowe. Nawet mała ich ilość świadczy o źle leczonej cukrzycy, niewydolności nerek, czy też o niedożywieniu. Bardzo często pojawiają się także w stanach gorączkowych, zwłaszcza u małych dzieci. Występują także po dużym wysiłku fizycznym, dlatego warto robić badania moczu po spokojnie przespanej nocy lub po okresie dłuższego wypoczynku.

 

Wyniki badania moczu obejmują także składniki osadu badane pod mikroskopem, tj. nabłonki. Ich liczba powinna być mniejsza niż 5. Większa liczba może oznaczać stan zapalny dróg moczowych. Kolejnym elementem są krwinki białe (leukocyty) – norma to nie więcej niż 1–5 w polu widzenia. Jeśli jest ich więcej niż 10, mogą świadczyć o bakteryjnym zapaleniu układu moczowego i wówczas należy wykonać posiew moczu.

 

Obecność leukocytów w moczu przy prawidłowym, czyli ujemnym białku świadczy zwykle o zanieczyszczeniu (leukocyty spod napletka, spomiędzy warg sromowych), dlatego zaleca się dokładne podmycie okolic ujścia cewki moczowej oraz pobieranie moczu z tzw. środkowego strumienia. Wówczas pierwszą warstwę moczu oddajemy do toalety, a ma ona za zadanie oczyścić drogi moczowe właśnie z bytujących u ich ujścia leukocytów, nabłonków i bakterii. 


Krwinki czerwone (erytrocyty) w liczbie nie więcej niż 1–3 w polu widzenia to wynik prawidłowy. Zwiększona ich liczba może wskazywać na takie schorzenia jak: wady lub nowotwór układu moczowego, uszkodzenie miąższu nerek lub dróg odprowadzających mocz, kamicę nerkową, marskość wątroby, zaburzenia krzepnięcia krwi, gruźlicę.

 

Składniki mineralne, czyli kryształy (kwasu moczowego, moczanów lub szczawianów wapnia) obecne w zakresie powyżej 10 mówią nam o zagrożeniu kamicą nerek lub pęcherza. W rutynowych badaniach moczu niekiedy stwierdza się liczne bakterie w moczu bez obecności leukocytów u całkiem zdrowych dzieci. Ma to na ogół związek ze sposobem pobierania próbki moczu do badania. Objaw ten jest nazywany bezobjawowym bakteriomoczem i nie wymaga leczenia antybiotykami. 

 

Podstawowym warunkiem otrzymania prawdziwych wyników badania ogólnego moczu jest prawidłowe pobranie jego próbki, przestrzeganie zasad jej przechowywania i czasu dostarczenia do laboratorium oraz poprawne wykonanie analiz. Ocenę wyników najlepiej pozostawić specjaliście, który w świetle sytuacji klinicznej, a niekiedy nawet dodatkowo z wynikami dalszych badań celowanych, postawi właściwą diagnozę.

 

2019-12-05