Co z tymi pneumokokami?

Streptococcus pneumoniae, zwane popularnie pneumokokami, należą do bakterii Gram-dodatnich o charakterystycznym ziarenkowatym kształcie i często układają się w pary w obrazie mikroskopowym, stąd też wywodzi się ich nazwa - dwoinka zapalenia płuc. Jak sama nazwa wskazuje, pneumokoki są jednym z podstawowych czynników etiologicznych bakteryjnego zapalenia płuc.

Główne postacie zakażenia organizmu pneumokokami, to:

 

Zakażenia zlokalizowane:

  • zapalenie ucha środkowego – uważa się, że prawie każde dziecko do 5. roku życia ma za sobą przebyte zapalenie wywołane przez pneumokoki,
  • zapalenie zatok obocznych nosa,
  • zapalenie płuc,
  • zapalenie spojówek.

zakażenia inwazyjne:

  • zapalenie płuc z bakteriemią (obecność bakterii we krwi),
  • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
  • posocznica = sepsa – większości jest następstwem ciężkiego zapalenia płuc, jednak może rozwinąć się jako choroba podstawowa bez wcześniejszego ogniska zapalenia w określonej lokalizacji (śmiertelność wynosi 17-25%),
  • zapalenie wsierdzia,
  • zapalenie otrzewnej,
  • zapalenie kości i szpiku,
  • zapalenie stawów.

Charakterystyczną cechą pneumokoków jest zdolność wytwarzania otoczki, składającej się z różnych rodzajów wielocukrów. Ta cecha ma istotne znaczenie w chorobotwórczości tych bakterii, bowiem pozwala na uniknięcie ataku naszego układu immunologicznego, a dodatkowo ze względu na duże zróżnicowanie otoczek u różnych szczepów możliwe jest ponowne zakażenie.

 

Częstość nosicielstwa pneumokoków jest najwyższa wśród dzieci, w szczególności u dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola i maleje wraz z wiekiem. Zakażenie pneumokokami może dotyczyć każdego, jednak najczęściej zagraża dzieciom od 2. miesiąca życia do 2. roku życia oraz osobom starszym po 65. roku życia. W tych grupach wiekowym zakażenia mogą mieć ciężki przebieg o charakterze inwazyjnym oraz obarczone są wyższą śmiertelnością.

 

Do grup wysokiego ryzyka należą osoby z wrodzonymi i nabytymi zaburzeniami odporności, brakiem śledziony, chorobami nowotworowymi, cukrzycą, niewydolnością nerek, przewlekłymi chorobami płuc czy serca, po wszczepieniu implantów ślimakowych.

 

W warunkach naturalnych pneumokoki bytują na śluzówkach górnych dróg oddechowych, zarówno u człowieka, jak i u zwierząt. Podstawową drogą zakażenia pneumokokami jest droga kropelkowa (podczas kichania czy kaszlu), natomiast rzadziej brany jest pod uwagę kontakt bezpośredni, np. kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzieliną z dróg oddechowych. Największą liczbę zakażeń pneuomokokami obserwuje się w miesiącach zimowych i wczesną wiosną, co tłumaczone jest tym, że wówczas chorujemy częściej na wirusowe infekcje górnych dróg oddechowych, a te sprzyjają następnie zakażeniom bakteryjnym, w tym zakażeniom pneumokokowym.

 

Podstawowym badaniem pozwalającym postawić rozpoznanie zakażenia pneumokokowego jest badanie bakteriologiczne. Wyhodowanie pneumokoków z krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego czy wydzieliny z dolnych dróg oddechowych daje podstawę do ustalenia rozpoznania. Wykonanie badania mikrobiologicznego jest bardzo istotne, bowiem dodatkowo pozwoli określić wrażliwość pneumokoków na antybiotyki. Do podstawowych antybiotyków stosowanych w terapii należą: pochodne penicylin, cefalosporyn, makrolidy oraz flurochinolony.

 

Obecnie dużym problemem w leczeniu zakażeń pneumokokowych jest coraz częstsze występowanie szczepów tych bakterii, które wykazują oporność na wyżej wymienione antybiotyki. Dlatego tak istotne jest określenie wrażliwości w badaniu bakteriologicznym. Powstawaniu szczepów opornych sprzyja stosowanie antybiotyków w przypadku wirusowych infekcji górnych dróg oddechowych (przeziębienia) oraz leczenie nosicielstwa pneumokoków. Samo tylko stwierdzenie pneumokoków na śluzówkach górnych dróg oddechowych (w wymazie z nosa czy gardła) przy braku objawów klinicznych nie powinno być podstawą do włączenia antybiotyku.

 

Najlepszą ochroną przed pneumokokami są szczepienia ochronne. W ponad 40 krajach szczepienia te są traktowane jako obowiązkowe i bezpłatne. Od niedawna szczepionka przeciw pneumokokom znalazła się w Programie Szczepień Ochronnych finansowanych z budżetu Ministra Zdrowia. Obowiązkowo szczepione są dzieci między 6. tygodniem a 2. rokiem życia, jednak dotyczy to dzieci urodzonych po 31 grudnia 2016 roku. Dodatkowo obowiązkowo szczepione są dzieci urodzone przed 1 stycznia 2017 roku, które są zakażone wirusem HIV, mają przebyty uraz lub mają wadę ośrodkowego układu nerwowego z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego oraz dzieci po przeszczepie szpiku, przed lub po przeszczepie narządów wewnętrznych oraz przed lub po wszczepieniu implantu ślimakowego, a także dzieci urodzone przed 1 stycznia 2017 roku, które chorują na przewlekłe choroby serca, schorzenia immunologiczno – hematologiczne, dysfunkcje śledzony, przewlekłą niewydolność nerek, pierwotne zaburzenia odporności oraz przewlekłe choroby płuc (np. astmę) i choroby metaboliczne (np. cukrzycę).

 

Szczepionkę podaje się też dzieciom od 2 miesiąca do ukończenia 12 miesiąca życia, które urodzone były przed 37. tygodniem ciąży lub urodziły się z masą ciała poniżej 2500 gram. Ministerstwo Zdrowia zaleca szczepienia przeciw pneumokokom również dzieciom do ukończenia 5 roku życia, które urodziły się przed 1 stycznia 2017 roku, a także osobom dorosłym powyżej 50 roku życia.

 

Badania kliniczne i obserwacyjne wykazały, że wśród dzieci, które przeszły kompletne szczepienie szczepionkami skoniugowanymi doszło do zmniejszenia częstości zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową, zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, a także zmniejszenia częstości nosicielstwa pneumokoków w jamie nosowo-gardłowej. W krajach, w których szczepienie jest obowiązkowe (powszechne), efekty są jeszcze lepsze, gdyż szczepionki skoniugowane chronią także przed nosicielstwem, co dodatkowo ogranicza szerzenie się zakażenia.

 

2020-01-19