Inwazyjna choroba meningokokowa

Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) to ciężkie zakażenie bakteryjne organizmu, wywoływane przez Neisseria meningitidis. W większości przypadków szczepy N. meningitidis nie powodują choroby, a jedynie odpowiadają za stan bezobjawowego nosicielstwa, które w sytuacji endemicznej jest udziałem około 10% populacji.

Choroba meningokokowa przebiega zwykle jako zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych i mózgu, a u części chorych jednocześnie dochodzi do posocznicy i zapalenia opon. Meningokoki mogą wywoływać również: zapalenie stawów, zapalenie płuc, zapalenie osierdzia i wsierdzia, zapalenie szpiku kostnego, zapalenie ucha środkowego, gardła, zakażenia w obrębie układu moczowo-płciowego oraz miednicy małej. Zachorować może każdy, jednak najbardziej narażone są niemowlęta  i małe dzieci (do 2. roku życia) oraz młodzi ludzie (między 15. a 24. rokiem życia)

 

Chorobę inwazyjną wywołuje przynajmniej 12 różnych grup serologicznych meningokoków. Z klinicznego i epidemiologicznego punktu widzenia najważniejsze są szczepy należące do pięciu grup serologicznych: A, B, C, Y i W-135 odpowiadające za ponad 90% zakażeń. Istnieją również szczepy bezotoczkowe, które występują głównie u bezobjawowych nosicieli i bardzo rzadko wywołują zakażenia. Określanie przynależności meningokoków, odpowiedzialnych za zakażenia, do danej grupy serologicznej ma kluczowe znaczenie ze względu na to, że dostępne szczepionki są skuteczne tylko wobec meningokoków grup A, C, Y i W-135. 

 

W Polsce większość przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej to zachorowania spowodowane przez meningokoki grupy B i C. Zdarzają się również pojedyncze zachorowania wywołane przez serogrupy W135 oraz Y. Serogrupa B szczególnie często atakuje dzieci poniżej pierwszego roku życia. Najwięcej zakażeń meningokokami z wysokim wskaźnikiem śmiertelności występuje wśród niemowląt. Drugi szczyt liczby zachorowań dotyczy młodzieży i młodych dorosłych, co jest związane ze stylem życia i wyższym poziomem nosicielstwa, za większość tych przypadków odpowiadają meningokoki serogrupy C.

 

Do czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi inwzayjnej choroby meningokokowej należą:

  •  wiek chorego (od 3 miesięcy do 5 lat i 15-24 lata),
  •  niedobory końcowych składników dopełniacza (C5-C9),
  •  zaburzenia układu properdyny,
  •  czynnościowy i anatomiczny brak śledziony,
  •  palenie papierosów,
  •  poprzedzające zakażenia wirusowe,
  •  zachorowanie w najbliższym środowisku (400-800 razy większe ryzyko),
  •  przebywanie w środowiskach zamkniętych,
  •  złe, związane z zatłoczeniem warunki socjalne,
  •  określone warunki klimatyczne oraz styl życia (np. częste uczęszczanie do dyskotek, klubów, pubów).

Meningokoki występują wyłącznie u ludzi, rezerwuarem jest chory lub bezobjawowy nosiciel. Drobnoustroje kolonizują jamę nosowo-gardłową. Przenoszone są drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni z człowieka na człowieka. Do inwazyjnego zakażenia meningokokowego dochodzi po penetracji nabłonka nosogardła przez N. meningitidis i przedostaniu się bakterii do krwi.

 

W przypadku zachorowania kluczowe jest natychmiastowe rozpoczęcie leczenia, jednak pierwsze objawy choroby są zwykle mało charakterystyczne, podobne do objawów np. przeziębienia, co może opóźnić postawienie prawidłowej diagnozy. Nieco późniejsze objawy choroby meningokokowej mogą mieć charakter sepsy (gorączka, plamica i szybko postępujący wstrząs) albo zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (gorączka, ból głowy, światłowstręt, sztywność karku, drgawki, zaburzenia świadomości), które może występować bez osutki. U małych niemowląt z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych klasyczne objawy mogą być nieobecne, ale dziecko sprawia wrażenie chorego, jest ospałe i wiotkie.

 

Podejrzenie IChM powinny zawsze wzbudzać następujące objawy występujące u chorego dziecka, szczególnie jeśli stwierdza się je łącznie. Są to:

  •  nieblednąca przy ucisku osutka („test szklanki”),
  •  zaburzenia świadomości,
  •  zimne ręce i stopy,
  •  ból kończyn dolnych,
  •  gorączka,
  •  ból głowy,
  •  sztywność karku,
  •  skóra marmurkowata,
  •  objawy wstrząsu.

Kluczowe znaczenie ma ukierunkowany wywiad wsparty przez szczegółowe badanie przedmiotowe. Szczególnie ważne jest ustalenie dynamiki rozwoju objawów, np. jest mało prawdopodobne, aby osutka, która jest obecna i nie zmienia się od kilku dni, była spowodowana przez IChM, podczas gdy szybko ewoluujące wykwity wzbudzać powinny już więcej obaw.


Wybroczyny, które zaczynają się rozprzestrzeniać, przybierają charakter plamicy lub występują razem z objawami wstrząsu lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a także wybroczyny u każdego dziecka, które sprawia wrażenie poważnie chorego, należy zawsze traktować jako objaw IChM, dopóki nie potwierdzi się innej etiologii. Podstawowa zasada brzmi: „w razie wątpliwości rozpocznij leczenie”. Każde dziecko z objawami sugerującymi IChM oraz z nieblednącą przy ucisku osutką powinno być natychmiast w trybie pilnym przewiezione do szpitala.

 

2019-12-25