Ospa wietrzna. Przyczyny, objawy, leczenie. Prawda i mity

Z tematem musi się zmierzyć spora część rodziców. Ospa wietrzna jest najczęstszą chorobą zakaźną wieku dziecięcego. Szacuje się, że zakażonych jest nawet do 95% populacji. W Polsce każdego roku notuje się około 200 tysięcy nowych zachorowań.

Ospa wietrzna (znana też pod nazwą wiatrówka) to ostra choroba przebiegająca z dosyć charakterystyczną wysypką i gorączką. Schorzenie wywołuje wirus ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-zoster virus, VZV), a źródłem zakażenia jest chory człowiek.

 

Wirus przenosi się drogą kropelkową oraz z ruchem powietrza nawet na odległość do kilkudziesięciu metrów – stąd pochodzi nazwa choroby. Zakaźna jest także treść pęcherzyków ospowych. Człowiek chory zakaża osoby z otoczenia dzień, dwa dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki, przestaje zaś zakażać dopiero wówczas, gdy wszystkie pęcherzyki przyschną, a strupki odpadną, co trwa około tygodnia.

 

Okres wylęgania, czyli czas, jaki upływa od chwili wtargnięcia wirusa do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów choroby, waha się od 10 do 21 dni, a średnio 14 dni. Ospa wietrzna dotyczy głównie dzieci i najczęściej przebiega łagodnie, jednak ostatnio obserwuje się zwiększenie liczby zachorowań wśród młodzieży i osób dorosłych, u których przebieg zakażenia jest cięższy, a także większy jest u tych osób odsetek powikłań.

 

Wysypka chorobowa jest rozsiana na całym ciele. Towarzyszy jej nasilony świąd skóry. Drapanie może powodować nadkażanie wykwitów i powstawanie blizn. Zmiany, które obserwujemy na skórze, mogą także występować na błonach śluzowych w jamie ustnej. Często powoduje to odmowę przyjmowania pokarmów i napojów, a co za tym idzie odwodnienie. Zmiany mogą występować także w delikatnych, wrażliwych miejscach, czyli na narządach płciowych, na rogówce oka, czy w kanale słuchowym zewnętrznym oraz na błonie bębenkowej ucha. Nie należy się zatem dziwić, jeśli u dziecka występują drażliwość oraz nasilone dolegliwości bólowe.

 

Najczęstszym powikłaniem jest nadkażenie bakteryjne wykwitów ospowych, często prowadzące do powstawania blizn. Nadkażenia bakteryjne skóry mogą prowadzić nawet do sepsy. Rzadsze, ale bardziej groźne powikłania, to zapalenie płuc, ucha środkowego, mięśnia sercowego, opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, móżdżku. U noworodków i osób z niedoborami odporności choroba może mieć skutek śmiertelny.

 

Szczególnie niebezpieczne jest chorowanie kobiety ciężarnej, gdyż może doprowadzić do zakażenia płodu. Choroba jest groźna jeśli rozwinie się w czasie 5 dni przed, aż do 2 dni po porodzie. Jest to okres krytyczny, w którym matka nie zdąży jeszcze przekazać dziecku przeciwciał ochronnych. Niedojrzały układ immunologiczny noworodka nie jest w stanie sam poradzić sobie z infekcją, dlatego przebiega ona w tym przypadku w wyjątkowo nasilony sposób.

 

U noworodków z ospą wrodzoną (występuje sporadycznie) obserwuje się zaburzenia rozwoju, małą urodzeniową masę ciała, objawy neurologiczne (małogłowie, wodogłowie, zapalenie mózgu, opóźnienie rozwoju ruchowego i umysłowego), wady gałek ocznych (małoocze, zaćma, zanik nerwów wzrokowych powodujący ślepotę, zapalenie siatkówki), bliznowate zmiany skórne, niedorozwój kończyn.

 

Z chwilą wystąpienia objawów należy zgłosić się do lekarza. Zdecyduje on o konieczności zastosowania leku przeciwwirusowego oraz o ewentualnej hospitalizacji pacjenta. Zmiany skórne występujące w przebiegu ospy wietrznej są na tyle charakterystyczne, że ustalenie rozpoznania zwykle nie stanowi trudności. Możliwe jest również wykonanie badań serologicznych, izolacja wirusa z płynu pobranego z pęcherzyków ospowych oraz wykrywanie materiału genetycznego wirusa techniką PCR.

 

W ostrym okresie choroby zalecane jest leżenie w łóżku. W ospie o łagodnym przebiegu stosuje się zwykle tylko leczenie objawowe, mające na celu obniżenie gorączki i złagodzenie świądu. Dostępne są także preparaty do stosowania miejscowego działające osuszająco i przeciwświądowo (gencjana, puder płynny), jednak mogą one sprzyjać nadkażeniom bakteryjnym. Ponadto, gdy zabarwimy pęcherzyki tymi preparatami, wówczas ciężko będzie nam dostrzec, czy nie dochodzi do zaognienia objawów.

 

Zaleca się codzienną kąpiel dziecka – raczej szybki prysznic, niż długie kąpiele w wannie. Zadbaj o higienę rąk – może być trudno przekonać małe dziecko do nie drapania zmian, ale pilnując, aby ręce były zawsze czyste, a paznokcie krótko obcięte - zmniejszasz ryzyko powikłań. Zmiany skórne, które stają się zaczerwienione, zaognione, nie przysychają w naturalny dla choroby sposób, można spryskiwać Octeniseptem. Po spryskaniu nie wycieraj skóry, poczekaj aż środek wyschnie. W przypadku nasilonego swędzenia można stosować leki przeciwświądowe dostępne bez recepty. Przed ich użyciem zapoznaj się z ulotką, aby dostosować dawkę do wieku i wagi dziecka.

 

W przypadku gorączki stosuj Paracetamol a nie Ibuprofen, gdyż ten drugi może powodować obniżenie liczby neutrofili we krwi, a co za tym idzie, osłabiać linię obrony przeciwbakteryjnej organizmu, co również sprzyja nadkażeniom bakteryjnym. W postaciach choroby o cięższym przebiegu oraz u osób z obniżoną odpornością stosuje się acyklowir, który skraca i łagodzi przebieg choroby. W wybranych przypadkach stosowana jest swoista immunoglobulina (czyli przeciwciała). Chorzy na ospę powinni być separowani, aby nie rozprzestrzeniać infekcji. W placówkach zamkniętych (szpitale, domy opieki) zaleca się izolowanie chorych i separowanie osób, które się z nimi kontaktowały.  


Po przechorowaniu ospy wytwarza się trwała odporność. U osób ze sprawnym układem odpornościowym następuje samoistne wyleczenie choroby, jednak wirus pozostaje do końca życia w stanie utajenia w zwojach nerwowych i pod wpływem osłabienia odporności, może się uaktywnić, wywołując półpasiec. Pojawiają się zmiany skórne podobne do zmian w ospie, wzdłuż przebiegu nerwów.

 

Dodatkowo, występuje silny nerwoból, który może nie odpowiadać na leki przeciwbólowe. Zajęcie oka grozi uszkodzeniem wzroku, a ucha - słuchu. Ból w miejscu wystąpienia półpaśca może utrzymywać się jeszcze przez wiele tygodni po zniknięciu wysypki. Choroba ta występuje głównie u ludzi starszych. Wykwity skórne pojawiają się lokalnie wzdłuż obszarów unerwienia, najczęściej na klatce piersiowej lub twarzy i dotyczą zwykle jednej strony ciała. Kontakt z osobą chorą na półpasiec również grozi zachorowaniem na ospę.

 

Kilkulatkowie najczęściej przynoszą chorobę z przedszkola, a niemowlaki zarażają się od starszego rodzeństwa. Niestety nadal popularne jest celowe zarażanie swojego dziecka w ramach tzw. "ospa party". Rodzice zapominają o tym, że każdy organizm jest inny i to, że dziecko koleżanki przeszło ospę łagodnie nie oznacza, że z ich pociechą będzie tak samo.

 

Warto pamiętać, że na rynku dostępna jest szczepionka przeciw ospie wietrznej. Podaje się 2 dawki w odstępie 6 tygodni. Szczepienie to jest zalecane wszystkim zdrowym dzieciom od 12. miesiąca życia oraz starszym dzieciom, młodzieży i dorosłym, którzy nie chorowali na tę chorobę,  szczególnie zaś dla dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji. Jeżeli szczepienie zostanie wykonane w ciągu 72 godzin po kontakcie z osobą chorą, może ochronić przed zachorowaniem lub złagodzić przebieg choroby.

 

U kobiet planujących ciążę, które nie przechorowały ospy, zaleca się szczepienie, pamiętając, że przez 3 miesiące po podaniu szczepionki nie powinny zachodzić w ciążę. Dla wszystkich dzieci uczęszczających do żłobków, klubów malucha itp. instytucji sprawujących opiekę nad dziećmi do 3 lat, szczepionka jest bezpłatna. Drugie i kolejne dzieci w domu niemal zawsze chorują gorzej niż to, które "przyniosło" ospę np. z przedszkola. Wynika to z masywnego kontaktu z wirusem. Kontakt domowy z ospą wietrzną to uznany czynnik ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej.

 

 

2019-08-13