Zapalenia ucha środkowego dzielimy najogólniej na ostre i przewlekłe. O ostrym zapaleniu ucha środkowego (OZUŚ) mówimy wówczas, gdy czas trwania choroby ogranicza się do 3 tygodni, a o przewlekłym, kiedy czas choroby przekracza 3 miesiące. Wyróżnia się też postać „podostrą”, której okres trwania jest pośredni. Przyczyną przewlekłego zapalenia ucha środkowego jest niewyleczone do końca ostre zapalenie, po którym pozostaje „otwór” (perforacja) w błonie bębenkowej.

 

OZUŚ u najmłodszych przejawia się najczęściej wysoką gorączką i bólem ucha. Na ostre zapalenie ucha środkowego większość dzieci choruje pomiędzy szóstym a osiemnastym miesiącem życia, zazwyczaj w okresie zimowo - wiosennym. Choroba stanowi zwykle powikłanie po infekcji górnych dróg oddechowych. Szczególne ryzyko zachorowania na ostre zapalenie ucha środkowego wywołują wirusowe infekcje grypowe i przeziębieniowe. Nie mniejszym zagrożeniem zachorowania są inne wirusowe choroby zakaźne: odra, ospa wietrzna, wirusowa angina (jak i bakteryjna), itp.

 

Zakażenia wirusowe inicjują 9 na 10 przypadków zachorowań. Temu wszystkiemu sprzyja specyficzna budowa ucha dziecka. U niemowlaków i małych dzieci trąbka słuchowa – przestrzeń łącząca ucho z nosem i gardłem – jest szeroka, krótka i niemal pozioma. Maluch większość czasu spędza w pozycji leżącej, dlatego wydzielina z nosa czy z gardła łatwo spływa do kanału słuchowego. Inne czynniki, które mogą wpływać na częstość zachorowań to: niedojrzały jeszcze u dzieci układ immunologiczny, płeć męska, predyspozycje genetyczne, uczęszczanie do żłobków i przedszkoli, brak karmienia piersią, pora roku – okres jesienno-zimowy, wady twarzoczaszki (dysfunkcje trąbki słuchowej), zaburzenia odporności, alergia.

 

Objawy początkowo są trudne do rozpoznania, gdyż są mało charakterystyczne. Może to być brak apetytu, gorączka, itp. Ukierunkować rozpoznanie mogą takie symptomy jak nieustanne trzymanie się za ucho, tarcie nim o poduszkę, a gdy dziecko już umie mówić - stwierdzenie że w uchu coś „uwiera”, boli lub „przeszkadza”. Patogeny, które przedostają się do wnętrza ucha  wywołują obrzęk błony bębenkowej oraz dotkliwy ból. Zbierający się w uchu środkowym surowiczo - ropny płyn uwypukla błonę bębenkową oddzielającą ucho środkowe od zewnętrznego. Coraz większa ilość płynu wysiękowego uwypuklającego błonę bębenkową może w ostateczności spowodować jej przerwanie i powstanie otworu - tzw. perforacji, czyli wyciek z ucha przy chorobach ucha środkowego świadczy o tym, że doszło do perforacji w błonie bębenkowej.

 

W ostrym zapaleniu ucha wystąpienie wycieku poprzedza ostry ból ucha, który ustępuje lub zmniejsza się po pojawieniu się wycieku. W przewlekłym zapaleniu ucha wyciek nie wiąże się z bólem, pojawia się już po infekcji lub po dostaniu się wody do ucha i może utrzymywać się przez długi czas. Przy obecnym wysięku konieczne jest badanie otoskopowe, czyli ocena wziernikowa ucha. Może je wykonać za pomocą otoskopu lekarz pediatra. Jednakże w większości wypadków konieczne jest oczyszczenie ucha, odessanie wydzieliny i dokładna jej ocena pod kątem mikrobiologicznym, dlatego w większości przypadków konieczna jest także wizyta u laryngologa. Objawom ze strony ucha towarzyszy często nieżyt nosa (katar).

Ze względu na dużą tendencję do samoistnego ustępowania objawów u większości dzieci z ostrym zapaleniem ucha środkowego zaleca się „czujną obserwację” polegającą na podaniu leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, a decyzję o podaniu antybiotyku podejmuje się jedynie w razie braku samoistnej poprawy w ciągu 24–48 godzin. Pozwala to na uniknięcie antybiotykoterapii u około 2/3 chorych. Leczenie przeciwbólowe należy zastosować z chwilą rozpoznania ostrego zapalenia ucha środkowego, bez względu na to, czy zlecano antybiotyk, czy nie.

 

Dziecku powyżej 2. roku życia, bez czynników ryzyka cięższego przebiegu, takich jak wady twarzoczaszki, nawracające zapalenia ucha, zaburzenia odporności oraz ze stosunkowo łagodnym przebiegiem ostrego zapalenia ucha środkowego należy podać doustnie leki przeciwbólowe, a  jeżeli dolegliwości utrzymują się ponad dobę, konieczna jest wizyta u lekarza. Dzieci młodsze, poniżej 2. roku życia, jak również wszystkie z ciężkim przebiegiem choroby (gorączka > 39°C, wymioty, biegunka), powinny zgłosić się do lekarza już tego samego dnia. 

 

Antybiotykoterapię stosuje się obowiązkowo w następujących grupach pacjentów:

• dzieci <6. miesiąca życia,
• dzieci z wysoką gorączką i wymiotami,
• z wyciekiem z ucha,
• < 2. roku życia z obustronnym ostrym zapaleniem ucha środkowego,
• z grupy zwiększonego ryzyka – nawracające zapalenie ucha środkowego, wady twarzoczaszki, zaburzenia immunologiczne, zespół Downa, odbiorcze upośledzenie słuchu,
• chorych z ograniczonym dostępem do opieki medycznej,
• przy braku poprawy po 24–48-godzinnym okresie leczenia objawowego.

W nielicznych przypadkach konieczne może być nacięcie błony bębenkowej. Zabieg jest zwykle wykonywany w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. Można go przeprowadzić w celu diagnostycznym (potwierdzenie obecności wydzieliny, pobranie materiału do badania mikrobiologicznego) lub terapeutycznym (ewakuacja wydzieliny, zmniejszenie dolegliwości bólowych, zapobieganie powikłaniom).

Ostre zapalenie ucha środkowego w większości przypadków cofa się bez powikłań i trwałych następstw nawet wtedy, gdy w jego przebiegu doszło do perforacji błony bębenkowej. Perforacja taka zamyka się zwykle w ciągu kilku dni. Niemniej jednak u 40% chorych po przebytym ostrym zapaleniu ucha środkowego przez ponad miesiąc utrzymuje się w uchu wysięk powodujący czasowy niedosłuch. W większości przypadków ustępuje on samoistnie. Jedynie u 10% utrzymuje się ponad 3 miesiące i może wymagać leczenia.

 

Nawracające zapalenie ucha środkowego dotyczy głównie dzieci <2. roku życia (15%), ale również i tu z czasem następuje samoistna poprawa. Co ważne, u małych dzieci zapaleniu ucha sprzyja bierne palenie tytoniu przez osoby z najbliższego otoczenia (rodzice, dziadkowie) oraz zanieczyszczenie środowiska za oknem (spaliny samochodowe, smog, itp.).

 

 

 

2019-12-22